Γράφει ο Νότης Μαριάς (*)
Παρά την «εκλογική κλοτσοπατινάδα» ανάμεσα σε Δεξιά και Αριστερά που επικρατούσε τους τελευταίους μήνες στη Μαδρίτη, η Ισπανική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ η οποία ανέλαβε καθήκοντα από 1ης Ιουλίου 2023 δεν έχασε καθόλου χρόνο προκειμένου να εκφράσει τα παραδοσιακά της φιλοτουρκικά αισθήματα.
Στο πλαίσιο αυτό πήρε σημαντικές πρωτοβουλίες προκειμένου να διευκολύνει τον ευρωπαϊκό δρόμο της Τουρκίας. Και ενώ κάποιος καλόπιστος παρατηρητής θα μπορούσε να επισημάνει ότι αυτό ήδη αποτελεί εκπεφρασμένη πολιτική της ηγεσίας της ΕΕ μετά την στάση του Ερντογάν στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους το διάστημα 10-12 Ιουλίου 2023, εντούτοις τα γεγονότα αποδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο καθώς οι σχετικές φιλοτουρκικές πρωτοβουλίες της ισπανικής Προεδρίας λήφθηκαν πολύ πριν το Βίλνιους.
Άγκυρα και Μαδρίτη στήνουν το σκηνικό πριν καν αναλάβει η Ισπανική Προεδρία
Έτσι λίγες μέρες πριν η Ισπανία αναλάβει την Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, προγραμματίστηκε στη Μαδρίτη για τις 23 Ιουνίου 2023 συνάντηση του Ισπανού γενικού γραμματέα για θέματα της ΕΕ Pascual Navarro με τον τούρκο αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών και διευθυντή για τις υποθέσεις της ΕΕ πρέσβη Mehmet Kemal Bozay (www.dailysabah.com 22/6/2023). Σύμφωνα με ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου εξωτερικών επρόκειτο να συζητηθούν «οι διμερείς σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ισπανίας και οι σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ σε όλες τις διαστάσεις πριν από την ισπανική Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης» που θα ξεκινούσε από την 1η Ιουλίου 2023 (www.aa.com.tr 22/6/2023). Επιπλέον οι δύο αντιπροσωπείες θα προχωρούσαν και σε ανταλλαγή απόψεων «για τρέχοντα περιφερειακά και διεθνή θέματα» (www.timeturk.com 22/6/2023).
Και ενώ στη συνέχεια τηρήθηκε σιγή ιχθύος από τουρκικής πλευράς σε σχέση με τα αποτελέσματα της συνάντησης αυτής, η ισπανική πλευρά αποκάλυψε στη συνέντευξη τύπου του Ισπανού υπουργού εξωτερικών Manuel Albares, η οποία δόθηκε στις 29 Ιουνίου 2023 στη Μαδρίτη, ότι η ισπανική Προεδρία ανέλαβε τη δέσμευση να προωθήσει τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας στη βάση μιας θετικής ατζέντας ως μέρος του προγράμματος της Προεδρίας (www.aa.com.tr/en 2/7/2023). Η ισπανική αυτή πρωτοβουλία χαιρετίστηκε όπως ήταν αναμενόμενο από το τουρκικό Πρακτορείο ειδήσεων Anadolu που έσπευσε να επισημάνει και την συνακόλουθη ισπανική δέσμευση για ασφάλεια και σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Αλλά και οι άλλες φίλιες προς την Τουρκία δυνάμεις δεν έχασαν την ευκαιρία να επισημάνουν τις παραδοσιακές φιλοτουρκικές θέσεις της Μαδρίτης παρατηρώντας με νόημα ότι είναι στο πρόγραμμα της ισπανικής Προεδρίας η επιδίωξη αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας συμπεριλαμβανομένης και της επανέναρξης του διαλόγου υψηλού επιπέδου ΕΕ-Τουρκίας με στόχο μια δημιουργική προσέγγιση προς την Τουρκία (www.middleeastmonitor.com 2/7/2023).
Η Συνάντηση Ερντογάν-Σάντσεθ στο Βίλνιους
Ακολούθησε κατόπιν η παρουσία του Ερντογάν στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους όπου με την πολιτική του «πάρτα όλα» αναβάθμισε αποφασιστικά τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας (www.notismarias.gr 18/7/2023).
Στο πλαίσιο αυτό πέραν των άλλων ευρωπαίων ηγετών ο Ερντογάν συναντήθηκε με τον Ισπανό πρωθυπουργό, σοσιαλιστή Πέδρο Σάντσεθ. Και ενώ στην αρχή δεν ανακοινώθηκαν λεπτομέρειες από τη συνάντηση Σάντσεθ-Ερντογάν (www.aa.com.tr/en 12/7/2023) στη συνέχεια έγινε γνωστό ότι ο Σάντσεθ ανέλαβε κατά τη διάρκεια της ισπανικής Προεδρίας τη δέσμευση να προωθήσει θέματα τουρκικού ενδιαφέροντος αναφορικά με την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ δηλώνοντας μάλιστα ότι «πρέπει να δούμε πως θα κάνουμε βήματα αυτούς τους μήνες προκειμένου η Τουρκία να αισθάνεται εγγύτερα και όχι μακριά μας».
Επίσης τόνισε ότι η Ισπανία πάντοτε είχε επιδείξει μια θετική στάση αναφορικά με τις δύο βασικές τουρκικές επιδιώξεις, ήτοι την απελευθέρωση της βίζας για τους τούρκους πολίτες και την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης. Και αφού έκανε σπονδές στην προνομιακή και συνάμα στρατηγική σχέση Ισπανίας-Τουρκίας, στη συνέχεια ως Προεδρία υποσχέθηκε ότι θα ξεπαγώσει τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας (www.dailysabah.com 12/7/2023).
Το Mega Deal της Τουρκίας με την Ισπανία με τη ναυπήγηση του «αεροπλανοφόρου» TCG Anadolu
Το ενδιαφέρον του Σάντσεθ για αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας έχει άμεση σχέση με την προώθηση των ισπανικών οικονομικών συμφερόντων μιας και το 2021 το διμερές εμπόριο Ισπανίας -Τουρκίας άγγιξε τα 13,5 δις ευρώ εκ των οποίων 5,4 δις ευρώ αφορούσαν ισπανικές εξαγωγές προς την Τουρκία (www.notismarias.gr 28/7/2023).
Στον τομέα της πράσινης ενέργειας έχουμε επίσης σημαντικές ισπανικές επενδύσεις στην Τουρκία με την τουρκική τράπεζα Garanti BBVA να χρηματοδοτεί το 2022 με 6 δις ευρώ διάφορες επενδύσεις στην πράσινη ανάπτυξη (www.bbva.com 18/7/2023). Επιπλέον στο πεδίο των εξοπλιστικών προγραμμάτων και παρά τις διαμαρτυρίες της ελληνικής πλευράς προς τη Μαδρίτη (www.euroactiv.com 19/11/2021) τελικά ολοκληρώθηκε το Mega Deal της Τουρκίας με την Ισπανία με τη ναυπήγηση του «αεροπλανοφόρου» TCG Anadolu, το οποίο έχει ήδη αναλάβει δράση και με τον Ερντογάν μάλιστα να αναφέρεται σε νέα επικείμενη ισπανοτουρκική συμφωνία για πώληση και δεύτερου «αεροπλανοφόρου» από τη Μαδρίτη στην Άγκυρα και δη αναβαθμισμένου (https://apa.az/en 19/4/2023)!!!
Οι ισπανικές τράπεζες σέρνουν τον χορό
Επιπλέον καθώς η αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας αναμένεται να συμπεριλάβει πλέον και τις υπηρεσίες το ισπανικό ενδιαφέρον γίνεται ακόμη πιο έντονο λόγω του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν οι ισπανικές τράπεζες αλλά και οι ισπανικές ασφαλιστικές εταιρείες στην Τουρκία.
Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι τον Σεπτέμβριο του 2020 οι ευρωπαϊκές τράπεζες ήταν εξαιρετικά εκτεθειμένες στην τουρκική οικονομία με κεφάλαια ύψους 122,7 δις δολαρίων εκ των οποίων τα 62 δις δολάρια αφορούσαν τις ισπανικές τράπεζες, ήτοι ποσοστό 50% (Die Welt 17/9/2020). H παραπάνω κατάσταση παρέμεινε σχεδόν ίδια τόσο στις αρχές του 2021 (Reuters 22/3/2021) όσο και μέχρι τα τέλη του 2021 (www.reuters.com 24/11/2021). Πάντως η έκθεση των ισπανικών τραπεζών στην Τουρκία το 2018 ήταν ακόμη μεγαλύτερη φτάνοντας τα 80 δις ευρώ με αποτέλεσμα οι ισπανικές τράπεζες να κατέχουν την πρώτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών τραπεζών σε σχέση με το ζήτημα αυτό (WolfStreet.com 10/8/2018).
Επιπλέον οι ισπανικές τράπεζες κατείχαν κρατικά τουρκικά ομόλογα ύψους 21,9 δις ευρώ το 2017, έναντι μόλις 6,8 δις ευρώ το 2013. Στη συνέχεια το 2018 κατείχαν τουρκικά κρατικά ομόλογα ύψους 16,4 δις ευρώ, το 2019 ομόλογα ύψους 18,7 δις ευρώ και το 2020 ομόλογα ύψους 15,6 δις ευρώ (www.notismarias.gr 14/12/2020 και 21/12/2020).
Επίσης η ισπανική τράπεζα BBVA κατέχει πλέον το 86% της τουρκικής Garanti Bank (www.reuters.com 29/6/2022) η οποία επίσης χρηματοδοτεί το τουρκικό κράτος αγοράζοντας ομόλογά της τουρκικής κυβέρνησης. Μάλιστα τα κέρδη της BBVA στην Τουρκία το 2020 ανήλθαν σε 563 εκατ. ευρώ αντιπροσωπεύοντας το 14% των συνολικών κερδών της εν λόγω ισπανικής τράπεζας, κάνοντας την Τουρκία την τρίτη σε απόδοση αγορά για την BBVA μετά το Μεξικό και την Ισπανία.
Επιπλέον το ίδιο έτος τα δάνεια και οι εν γένει χορηγήσεις της BBVA σε πελάτες της στην τουρκική αγορά έφτασαν τα 37,3 δις ευρώ αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 10% των χορηγημένων της δανείων, με την τουρκική αγορά να καθίσταται για την BBVA η τέταρτη κατά σειρά αγορά σε χορηγήσεις δανείων της μετά την Ισπανία, τις ΗΠΑ και το Μεξικό (www.reuters.com 24/11/2021).
Άλλωστε η BBVA χαρακτηρίστηκε στην Ισπανία ως η Τράπεζα με τις καλύτερες επιδόσεις το 2022 (www.thebanker.com 5/7/2023). Τέλος από όλες τις ευρωπαϊκές τράπεζες, οι ισπανικές ήταν εκείνες που αποκόμισαν τα πιο σημαντικά κέρδη στην Τουρκία και το 2022 (www.spglobal.com 4/1/2023).
Και συναυλία στην Άγκυρα για την Ισπανική Προεδρία!!!
Και το κερασάκι στην τούρτα αποτέλεσε η διοργάνωση από την Ισπανική πρεσβεία στην Τουρκία, συναυλίας στην Άγκυρα την Πέμπτη 27 Ιουλίου 2023 «προς τιμήν της ανάληψης από την Ισπανία της Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Η εκδήλωση έλαβε χώρα στην αίθουσα συναυλιών Bilkent. Μάλιστα απευθυνόμενος στους παρευρισκόμενους πριν από τη συναυλία, ο Πρέσβης της Ισπανίας Francisco Javier Hergueta Garnica τόνισε ότι «η Ισπανία ήταν πάντα ένας πολύ ισχυρός υποστηρικτής της εισόδου της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (https://www.aa.com.tr 29/7/2023). Και συνέχισε ότι ανεξάρτητα από πολιτικές απόψεις, πρόκειται για μια πολιτική την οποία έχουν ασπαστεί όλες ανεξαιρέτως οι ισπανικές κυβερνήσεις. Κατέληξε δε ότι η Τουρκία και η τουρκική κυβέρνηση γνωρίζουν καλά ότι η Ισπανία είναι «πιστός και έντιμος φίλος», τονίζοντας επιπλέον ότι κατά τη διάρκεια της ισπανικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, η Ισπανία θα ενισχύσει αυτή την εγγύτητα και θα διευκολύνει την πρόοδο της Τουρκίας προς την ένταξη στην ΕΕ, με στόχο μια ενεργητική και θετική ατζέντα κατά την περίοδο αυτή. Από τουρκικής πλευράς ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών και διευθυντής για τις υποθέσεις της ΕΕ πρέσβης Mehmet Kemal Bozay, στον ρόλο του οποίου ήδη αναφερθήκαμε παραπάνω, αφού τόνισε «ότι η Άγκυρα και η Μαδρίτη μοιράζονται έναν ισχυρό δεσμό και συνεργάζονται στενά σε διεθνές επίπεδο, εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι κατά τη διάρκεια της ισπανικής Προεδρίας, οι σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ θα λάβουν ιδιαίτερη ώθηση, δεδομένου του ρόλου της Ισπανίας ως έμπιστου φίλου και συμμάχου» (https://www.aa.com.tr 29/7/2023). Επιπλέον ο Bozay «μετέφερε επίσης την ευγνωμοσύνη της Τουρκίας για την υποστηρικτική προσέγγιση της Ισπανίας ως προς την υποψηφιότητά της για την ΕΕ» (https://www.aa.com.tr 29/7/2023).
Οι τουρκικοί τσαμπουκάδες στην Πύλα «χάλασαν το κλίμα»
Ενδεικτικό του ισπανικού φιλοτουρκικού κλίματος ήταν και το γεγονός ότι η ισπανική πλευρά μετά από τουρκικές πιέσεις (www.middleeasteye.net 16/8/2023) επιχείρησε ανεπιτυχώς μέχρι στιγμής, να δρομολογήσει πρόσκληση του τούρκου υπουργού εξωτερικών Hakan Fidan στην άτυπη σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ που θα λάβει χώρα στο Τολέδο στις 31 Αυγούστου 2023. Δεν θα πρέπει βέβαια να μας διαφεύγει το γεγονός ότι διάφοροι ευρωπαϊκοί κύκλοι ήδη από τα τέλη Ιουλίου 2023 εκτιμούσαν ως ενδεχόμενη μια τέτοια πρόσκληση προς τον Hakan Fidan υπό τον όρο βέβαια ότι και η Άγκυρα θα επιδείκνυε την ανάλογη συμπεριφορά (https://www.politico.eu 21/7/2023).
Όμως το φιλοτουρκικό κλίμα σε επίπεδο ισπανική προεδρίας κινδυνεύει να «χαλάσει» λόγω των τουρκικών τσαμπουκάδων κατά της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ στην Πύλα στις 18 Αυγούστου 2023, ενέργειες που καταδικάστηκαν ήδη από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής Josep Borrell (www.eeas.europa.eu/eeas 18/8/2023) αλλά και από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (www.skai.gr 22/8/2023).
H συνέχεια λοιπόν επί της οθόνης στο Τολέδο στις 31 Αυγούστου 2023 όπου σύμφωνα με ανακοίνωση της ισπανικής Προεδρίας τη σύνοδο θα φιλοξενήσει ο ασκών καθήκοντα υπουργού Εξωτερικών, Ευρωπαϊκής Ένωσης και Συνεργασίας, José Manuel Albares, υπό την προεδρία του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, Josep Borrell. Οι υπουργοί Εξωτερικών θα συζητήσουν την κατάσταση στο Σαχέλ και, ειδικότερα, στον Νίγηρα, καθώς και το Ουκρανικό με ιδιαίτερη έμφαση «στη φόρμουλα ειρήνης που προτείνει το Κίεβο» (https://spanish-presidency.consilium.europa.eu 29/8/2023).
(*) Πρόεδρος του Κόμματος ΕΛΛΑΔΑ- Ο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, Καθηγητής Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην Ευρωβουλευτής